Adil ve Etkili Adalete Erişim

‘Adalete erişim’ kavramı özellikle 1960’lı yıllarda ve belli ölçülerde de sosyal devlet kavramının gelişimiyle de ilintili olarak uluslararası toplumun gündemine gelmiş ve günümüzde de yeni anlamlar içererek, genişleyerek, hukukun üstünlüğü kavramının yapıtaşlarından birisi olmuştur.

Adalete erişimde önemli aktörlerden birisinin savunma olduğu düşünüldüğünde, gerek hukuk eğitiminin iyileştirilmesi, niteliğinin yükseltilmesi, gerek stajyer eğitimlerinde hak merkezli yaklaşımın tüm eğitim/kurs alanlarına içerilmesi ve gerekse de savunma mesleğini yapan avukatların mesleki birikimlerinin geliştirilmesinin önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede Rwistanbul hukuk öğrencilerine ve stajyer avukatlar ve avukatlara yönelik eğitim faaliyetleri yürütmeyi çalışma alanlarından birisi olarak belirlemiştir.

‘Farazi dava yarışması’ olarak Türkçeleştirilebilecek Moot Court, hukuk fakültesi öğrencilerinin, Fakülte eğitimlerinin bir parçası olarak kurgusal hukuki bir olayı karşılıklı iddia ve savunmalarını rol üstlenme yoluyla sunmaları temelli bir öğrenme yöntemi olarak tanımlanabilir. Rwistanbul, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve İsveç Lund Üniversitesi Hukuk Fakültesi Raoul Wallenberg Institute (Lund Unv. RWI) ile işbirliği halinde Türkiye’de tüm hukuk fakülteleri öğrencilerinin katılımına açık Moot Court etkinlikleri düzenlemektedir.

Rwistanbul, adalete erişim odaklı klinik hukuk eğitimi (clinical legal education) programlarının planlanması, yürütülmesi ve bu alanla ulusal ve uluslararası işbirliklerinin kurulması ve geliştirilmesi faaliyetleri ile, hukuk fakülteleri öğrenci ve öğretim üyelerinin eğitim ve pedagojik temelde güçlendirilmesini amaçlamaktadır. Söz konusu hukuk klinikleri faaliyetlerinin hedef ve çıktıları arasında, öğrencilerin deneysel öğrenme metodlarını geliştirmek kadar, hukuk fakültelerinin ders programlarının adalete erişimi güçlendirecek bir niteliğe sahip olmasına katkıda bulunmak da yer almaktadır.

İnsan hakları ihlallerine karşı uygun ve etkin şikâyet mekanizmaları olarak hizmet veren adli yollara erişim hakkı çerçevesinde, gerek ulusal gerekse uluslararası hukuk çerçevesinde tanımlanmış̧ başvuru yollarının etkin ve doğru kullanımının sağlanmasında başta Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Barolar ve üniversiteler olmak üzere, bu alanda var olan kurumlarla işbirlikleri halinde avukatlık mesleğini yürüten veya stajyer olan avukatlarla Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemelerine yapılan başvuruların niteliklerinin geliştirilmesine yönelik eğitim çalışması yapmak, Rwistanbul’un özel çaba gösterdiği alanlardan birisidir.

Adalete erişimin kavramının doğrudan içerdiği bir özellik de, adalete erişimin herkes için mümkün kılınmasıdır. Yukarıda değinilen doğrudan adalete erişimle ilgili faaliyetlerinin yanısıra, Rwistanbul dolaylı olarak da insan hakları temelinde özellikle dezavantajlı grupların hakkın öznesi olarak farkındalığın arttırılması aracılığıyla güçlendirilmesine (empowerment) yönelik faaliyetler de yürütmektedir. Bu yaklaşım, adalete erişimle ilgili yaşanan güçlüklerin temelinde sadece formel hukuk mekanizmalarında var olan aksaklıkların değil, aynı zamanda ve belki de daha çok kişilerin eğitim gibi kamusal mallara ve toplumsal kaynaklara erişimlerinde var olan eşitsizlikler olduğu esasına dayanmaktadır. Bu eşitsizliklerin başında çoğu birbirleriyle ilişkili kadın olma, yoksulluk, bedensel, ruhsal ve zihinsel engellilik, sığınmacı olma hali, yaş (çocuk veya yaşlı birey olma), etnisite, din ve mezhep farklılıkları, dil, farklı cinsel yönelimler gibi nedenler gelmektedir. Dünyada hemen her toplumda farklı düzeylerde ve içeriklerde var olan bu türden eşitsizlik hallerine neden olan yapısal ve tarihsel engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik hak sahibi bireylerin hukuki güçlendirilmesi (legal empowerment) amaçlı faaliyetler de, bu çerçevede adalete erişimi mümkün kılma çabaları olarak değerlendirilmelidir.

Engellilerin ve sığınmacıların adalete erişimi Rwistanbul’un özel olarak ilgilendiği alanların başında gelmektedir. Bu çerçevede üniversitelerin ilgili birimleri ve akademisyenlerle, sivil toplum kuruluşları ve Baroların ilgili birimleri ile işbirliği yaparak, ulusal ve uluslararası toplantı ve eğitim çalışmaları yürütmektedir.